Το άστρο Πλάτων και το άστρο Αριστοτέλης. Ο μαθητής και ο δάσκαλος. | Μέρος Α’

Η σύγχρονη ευρωπαϊκή παράδοση είναι μια σειρά υποσημειώσεων στον Πλάτωνα. Άλφρεντ Χουάιτχεντ

Η επιστήμη μέχρι την Αναγέννηση αποτελείται από μια σειρά υποσημειώσεων στον Αριστοτέλη.
Άρθουρ Καίσλερ

Δύο άστρα διαφορετικά, μα και συγχρόνως δίδυμα, που περιφέρονταν γύρω από ένα κοινό κέντρο βάρους, ρίχνοντας εναλλάξ το φως τους πάνω στις γενιές που έρχονταν. Το άστρο Πλάτων και το άστρο Αριστοτέλης. Ο μαθητής και ο δάσκαλος. Δυο άστρα πλασμένα για να αλληλοσυμπληρώνονται, μόλο που οι ευρωπαϊκές κοινωνίες, επί εκατοντάδες χρόνια, δεν είχαν μπορέσει να το αντιληφθούν.

Ο Πλάτων ο μυστικιστής και ο “λογικός” Αριστοτέλης, ο άνθρωπος που θεμελίωσε την κοσμοεικόνα του πάνω στην κοινή λογική. Δυο ιδιοσυγκρασίες εντελώς διαφορετικές. Ο Πλάτων που περιφρονεί τις φυσικές επιστήμες και ο Αριστοτέλης που ζει μελετώντας τις ιτιές και τα δελφίνια. Ο διφορούμενος και αριστολόγων Πλάτων, ο ακριβολόγος και σχολαστικός Αριστοτέλης. Για τον έναν, η αλήθεια βρίσκεται έξω από τον κόσμο των αντικειμένων και οι αντιλήψεις του φέρνουν σε αμηχανία τον κοινό νου. Στον άλλον, η ενασχόληση με τα επίγεια και η κοινή λογική έχουν τον πρώτο λόγο.

Ο Πλάτων, ο πατριάρχης της αφαίρεσης, μας δίδαξε να συγκροτούμε θεωρίες βασιζόμενοι σε αφηρημένες έννοιες. Ο Αριστοτέλης, χωρίς να αγνοήσει τις δυνατότητες της αφαίρεσης, υπήρξε, πάνω απ’ όλα, ένας εραστής του συγκεκριμένου- μας έμαθε να βασιζόμαστε στα γεγονότα και, ξεκινώντας από αυτά, να οικοδομούμε τις θεωρίες μας.

Η λάμψη των δύο μεγάλων άστρων ήταν ένα παράξενο παιχνίδι στην ιστορία του ευρωπαϊκού πολιτισμού. Η κυριαρχία του Πλάτωνα, μια ιδιότυπη συμμαχία των ιδεών του με τον χριστιανισμό, κράτησε έως τον δωδέκατο αιώνα, οπότε αναστήθηκε ο Αριστοτέλης, που διατηρήθηκε, για τρεις περίπου αιώνες, ως αυθεντία – ο Φιλόσοφος- στο ευρωπαϊκό προσκήνιο των ιδεών. Τότε έκανε την επανεμφάνισή του ο Πλάτων. Αλλά ένας Πλάτων με εντελώς διαφορετική μεταμφίεση. Ο νεοπλατωνισμός του δέκατου έκτου αιώνα ήταν, στο μεγαλύτερο μέρος του, τελείως αντίθετος από εκείνον των πρώτων μεσαιωνικών χρόνων.
Αρραβώνας πρώτος

Βασιζόμενος στη δύναμη της αναλυτικής του σκέψης και την εμπιστοσύνη του στην κοινή λογική, ο Αριστοτέλης στράφηκε προς τα “επίγεια”, επιδιώκοντας να οικοδομήσει τη λογική, τη φυσική και τη βιολογία. Στο μεταξύ, ο Πλάτων, νιώθοντας απέχθεια για την αλλαγή και για τη φθορά, θέλησε να προσεγγίσει το ιδανικό ον. Αντίθετα, δηλαδή, με τον Αριστοτέλη, μας λέει ο Gillispie, εκείνος δεν έκανε Επιστήμη, ενέπνευσε όμως την επιστήμη. Η γοητεία που άσκησε στους μεταγενέστερους ήταν γόνιμη και ταυτόχρονα στείρα. Στείρα στο ότι τοποθετεί την αλήθεια έξω από τον κόσμο των αντικειμένων, αλλά και γόνιμη ως προς το ότι ταυτίζει την ιδανική απλότητα με τα μαθηματικά.

Στα ζητήματα της επιστήμης, ενώ συμφωνούσαν ότι τα μαθηματικά και η φυσική δεν συμβιβάζονται, διαφωνούσαν στο τι φταίει γι’αυτό. Για τον “δάσκαλο”, οι μαθηματικές σχέσεις είναι αιώνιες και ιδανικές και συνεπώς αληθινές, ενώ η φυσική δεν είναι παρά μια πιθανή εκδοχή- εικώς μύθος- για τον κόσμο των αντικειμένων. Ο Αριστοτέλης τα έβλεπε διαφορετικά. Φρονούσε ότι το “πραγματικό” το μελετά, η φυσική, ενώ από την άλλη, ο κόσμος περιέχει ιδιότητες, μορφές και λεπτές διακρίσεις που είναι αδύνατον να εκφραστούν με τους ακριβείς, ποσοτικούς και απόλυτα εξωπραγματικούς όρους των μαθηματικών.

Η σύνθεση φαινόταν αδύνατη ως τη στιγμή που εμφανίστηκε στο προσκήνιο ο Aρχιμήδης για να διατυπώσει τον νόμο του μοχλού χωρίς να κάνει πείραμα. Οδηγήθηκε σ’αυτόν χρησιμοποιώντας την έννοια της συμμετρίας. Ήταν ο πρώτος αρραβώνας της ιδανικής γεωμετρίας με τα φθαρτά αντικείμενα, κάτι δηλαδή που είχαν θεωρήσει αδύνατον τόσο ο Πλάτων όσο και ο Αριστοτέλης.
Ακολουθεί β’ μέρος
ΚΑΙ ΤΗΣ ΠΡΟΤΕΙΝΕΙ ΜΙΑ ΒΟΛΤΑ
Ανδρέας Ιωάννου Κασσέτας
ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΤΑΚΗ



Εικόνα: Raphael: η Σχολή των Αθηνών